Ιωάννα Τσάτσου

Η Ιωάννα Τσάτσου είχε μια έντονη προσωπικότητα, με εξίσου έντονη πνευματική, κοινωνική και πολιτική δράση όταν χρειαζόταν αλλά και διακριτικότητα όταν... επίσης χρειαζόταν. Ηταν κόρη του καθηγητή του Διεθνούς Δικαίου και συνεργάτη και νομικού συμβούλου του Ελευθερίου Βενιζέλου Στέλιου Σεφεριάδη, αδελφή του Γιώργου Σεφέρη και σύζυγος του Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου. Πάνω απ' όλα όμως υπήρξε η ίδια μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, σίγουρα με τα ελαττώματα και με τα προτερήματά της, οπωσδήποτε όμως μια εξέχουσα φυσιογνωμία της εποχής της. Ανήκε σε αυτή τη γενιά των Ελλήνων που είχαν βαθιά ριζωμένη μέσα τους την αίσθηση του χρέους: του χρέους για τον τόπο τους και τους συνανθρώπους τους, για μια ιδέα, είτε αυτή ήταν η πατρίδα είτε η φυλή είτε η θρησκεία είτε η επιστήμη τους ή η ποίηση.
Γεννήθηκε στη Σμύρνη τον δεύτερο ή τρίτο, ίσως και τέταρτο χρόνο του περασμένου αιώνα αλλά εγκαταστάθηκε με την οικογένειά της στην Αθήνα από το 1914. Οπως και στον Γιώργο Σεφέρη, η Ιωνία έμεινε βαθιά χαραγμένη μέσα της. Από νέα έζησε σε έναν κύκλο λογίων που συγκεντρώνονταν αρχικά στο πατρικό της στην Κηφισιά και στη συνέχεια στην οδό Κυδαθηναίων, όπου έζησε με τον σύζυγό της και τα παιδιά της. Ο Παλαμάς, ο Σικελιανός, ο Μυριβήλης και ο Θεοτοκάς σύχναζαν στο σπίτι της. Εκείνη έτρεφε άκρατο θαυμασμό για τον αδελφό της Γιώργο Σεφέρη, μεγάλη τρυφερότητα για τον βενιαμίν της οικογενείας, τον Αγγελο Σεφεριάδη, και παρά τα προσωπικά της ενδιαφέροντα εργάστηκε πάντα διακριτικά στηρίζοντας την πολιτική διαδρομή του συζύγου της Κωνσταντίνου Τσάτσου. Οταν χρειαζόταν ήξερε να μένει στη σκιά αλλά όταν πάλι χρειάστηκε ήξερε να κρατήσει άψογα τα καθήκοντα της πρώτης κυρίας της χώρας στο διεθνές προσκήνιο.
Οι μνήμες της Ιωνίας και το βιβλίο των εκτελεσθέντων
Η Ιωάννα Τσάτσου έζησε ολόκληρο τον 20ό αιώνα από την αρχή ως το τέλος και γεύθηκε όλες τις χαρές και τις λύπες του. Τα πρώτα χρόνια στη Σμύρνη φαίνεται ότι χάραξαν ανεξίτηλα ίχνη στις προσωπικότητες των παιδιών Σεφεριάδη. Από την εγκατάστασή τους στην Αθήνα η μεγαλύτερη απώλεια φαίνεται ότι ήταν η καθημερινή επαφή με τη θάλασσα. Η εγκατάσταση της οικογενείας στο Παρίσι αργότερα άνοιξε τους ορίζοντες της γαλλικής παιδείας, που υπήρξε πολύ σημαντικό στοιχείο στην πνευματική ανάπτυξη της Ιωάννας Τσάτσου. Στη Μικρασιατική Καταστροφή βρέθηκε με τη μητέρα της στην Αθήνα και γνώρισε από πρώτο χέρι τα προβλήματα των προσφύγων. Ετσι, όταν ήρθε η Κατοχή, μητέρα δύο παιδιών η ίδια, ήταν έτοιμη να αναλάβει δράση. Εντάχθηκε στην οργάνωση για την απόκρυψη και τη φυγάδευση των Αγγλων και στο αντιστασιακό κίνημα του συνταγματάρχη Ψαρρού. Κυρίως όμως εργάστηκε στην ΕΟΧΑ, κοντά στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Υπό την καθοδήγηση του Δαμασκηνού η οργάνωση παρείχε βοήθεια στις οικογένειες των εκτελεσθέντων από τις δυνάμεις κατοχής.
Στο βιβλίο της Εκτελεσθέντες επί Κατοχής δημοσίευσε όσα ονόματα εκτελεσθέντων είχε κατορθώσει να διασώσει, τις εκθέσεις των ιερέων που παρευρέθηκαν στις εκτελέσεις και όλες τις βιογραφικές πληροφορίες που συγκέντρωσε στα χρόνια της αντιστασιακής δουλειάς της. Αυτό το βιβλίο στάθηκε ανεκτίμητο τεκμήριο για τη συνταξιοδότηση των οικογενειών των εκτελεσθέντων καθώς αργότερα χάθηκε ένα μεγάλο μέρος των αρχείων της Αρχιεπισκοπής που με την απελευθέρωση παραδόθηκαν στο υπουργείο Προνοίας.
«Για τα παιδιά της καιρό δεν είχε τότε» θυμάται χωρίς πικρία η πρωτότοκος κόρη της κυρία Δέσποινα Μυλωνά, η οποία παραδέχεται ότι πίσω από τη ζεστασιά και τη γοητεία της μάνας, όπως την αποκαλούσαν, κρυβόταν μια σιδερένια θέληση για κάθε έργο στο οποίο έταζε τον εαυτό της. Οπως έγραψε και ο Γιώργος Θεοτοκάς, «είχε το θερμό θείο δώρο να μπορεί να ενθουσιάζεται και να πραγματοποιεί τους ενθουσιασμούς της».