Ο θρυλικός βυζαντινός ζωγράφος Πανσέληνος είναι ο κύριος εκπρόσωπος
της λεγόμενης Μακεδονικής Σχολής . Φέρεται ότι γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη
πιθανόν τον 14ο ή 16ο αι. Ωστόσο από κάποιους, αμφισβητείται ακόμα και η ύπαρξη του,
καθώς υποθέτουν, ότι οι συγκεκριμένες τοιχογραφίες είναι έργα κάποιου
εργαστηρίου ζωγραφικής. Το βέβαιο είναι, ότι διεσώθη μέχρι τις μέρες μας μια σειρά έργων,
των οποίων ο δημιουργός είναι μια καλλιτεχνική μορφή μεγάλης δύναμης.
Η πιο ενδιαφέρουσα ίσως, μετά από τους τεχνίτες των περίφημων ψηφιδωτών της
προ της άλωσης βυζαντινής τέχνης. Όμως οι τοιχογραφίες του Πρωτάτου είναι έργα του Πανσέληνου, όχι μόνο επειδή σε αυτόν τις αποδίδουν οι παραδόσεις του Αγίου Όρους
ως αυθεντικά του έργα. Αυτό αληθεύει κυρίως, γιατί η ομοιογένεια στο ύφος
και η συνοχή που χαρακτηρίζουν τις συνθέσεις αυτές, δε θα μπορούσαν παρά να είναι
η έκφραση του ίδιου δημιουργικού πνεύματος. Ενός μόνο καλλιτέχνη
και των βοηθών του (Σχολή Πανσέληνου).
Ο Ιερομόναχος και αγιογράφος Διονύσιος εκ Φουρνά των Αγράφων
της Ευρυτανίας ( 1670-1744) στην ''Ερμηνεία της Βυζαντινής Ζωγραφικής Τέχνης''
αναφέρεται στον Πανσέληνο με άκρατο ενθουσιασμό χαρακτηρίζοντας τον μάλιστα σαν τον μεγαλύτερο των ζωγράφων, αρχαίων και νεώτερων και παρομοιάζοντας τον με την ''πασιφαή Σελήνην''. Ο συγγραφέας της Ερμηνείας σε διάφορα μέρη του Βιβλίου παραπέμπει
τον αναγνώστη να μελετά τα έργα του μεγάλου διδασκάλου του Όρους Μ. Πανσέληνου.
Επειδή όμως στην Ερμηνεία του ο Διονύσιος αναφέρει τον Πανσέληνο ως αντίπαλο
του Θεοφάνου του Κρητός, ο οποίος ήκμασε τον 16ο αι., ( 1490-1550 περ.), εξαιτίας αυτού,
πολλοί συμπέραναν εσφαλμένα, ότι και οι τοιχογραφίες του Πρωτάτου είναι έργα του 16ου αι.
Η συγχρονικότητα όμως των δυο ζωγράφων είναι απίθανη. Η αναφορά του Διονυσίου
είναι μάλλον εμφατική και θέλει να εκφράσει τον διαχρονικό ανταγωνισμό,
σε επίπεδο καλλιτεχνικής αξίας, ανάμεσα σε δυο μεγάλους καλλιτέχνες που θαύμαζε
και οι οποίοι έζησαν πριν από αυτόν. Σε αυτήν μάλιστα την αναφορά αφήνει να διαφανεί η υποκειμενική του προτίμηση προς την τέχνη του Πανσέληνου.
Παρ’ όλες τις εικασίες, μια προσεκτική παρατήρηση του ύφους των τοιχογραφιών και των χαρακτηριστικών της τέχνης τους είναι δυνατό να τις ανάγουν σε έργα του 14ου αι.
Οι τοιχογραφίες του Πρωτάτου είναι αποδεδειγμένα οι αρχαιότερες και καλλιτεχνικότερες
του Αγίου Όρους και είναι βέβαιο, ότι ανάγονται στην Α΄ περίοδο της Βυζαντινής Τέχνης ,
που διήρκεσε από τον 7ο αι. μέχρι την άλωση. Σύμφωνα με τον Γεώργιο Σωτηρίου ''
Οι τοιχογραφίες αυτές ζωογονημένες από το ατομικό του καλλιτέχνη αίσθημα, έχουν
μεγάλη δεξιότητα εις την εκτέλεσιν, συνδυάζουν έντονη φυσικότητα ( την οποία δεν είχε
μέχρι της εποχής εκείνης η Βυζαντινή τέχνη) μετά ευρείας διακοσμητικότητας, αποτελούν
δε τα μνημεία αυτά άριστα δείγματα της σχολής εκείνης της βυζαντινής τέχνης του 14ου αι.,
η οποία εζωογονήθη από την πλέον ισχυρά - την όλως ανεξάρτητον της ιταλικής - πνοήν της ελληνικής αναγέννησης.(4) '' Επίσης ο David Talbot Rice στο βιβλίο του '' Η Βυζαντινή Τέχνη'' αναφερόμενος στον ''Ιερό Νιπτήρα'' του Πρωτάτου τον χρονολογεί στα 1300. Το ίδιο και
ο Ι.Μ.Χατζηφώτης στο βιβλίο του '' Οι Θησαυροί του Αγίου Όρους''. Η χρονολόγηση,
λοιπόν, των τοιχογραφιών στον 14ο αι. και μάλιστα ανάμεσα στα χρόνια 1290-1320,
τοποθετεί χρονικά τον Πανσέληνο, πριν την άλωση, στα τέλη του 13ου - 14ο αι.,
άποψη που δέχονται πλέον οι περισσότεροι ερευνητές.
Αναφορά στο έργο του Πανσέληνου
Ο Φώτης Κόντογλου αναφέρει σχετικά με το έργο του: ''Η τραγική τέχνη του Πανσέληνου
έχει αναλογία με τις τεταραγμένες παραστάσεις του Μιχαήλ Αγγέλου. Δεινός εκτελεστής
της εφ΄ υγρού ζωγραφικής συγκεντρώνει εις ύψιστον βαθμόν τα χαρίσματα του τοιχογράφου,
δηλαδή την μνημειώδη ευρύτητα των σχημάτων, την αίσθησιν των επιφανειών, την περί την κατάτμησην του χώρου σοφία, τα αδρά περιγράμματα και την πλήρη υποταγή των
λεπτομερειών εις τας μεγάλας γραμμάς του έργου.Το χρώμα του είναι τεφρώδες
και εις άκρον λιτόν, μετ΄ ελαφρών υποπράσινων φωτοσκιάσεων, σε αντίθεση προς τους
ζωγράφους της Κρητικής σχολής που αγαπούν τις βίαιους και μεταλλικούς σκιοφωτισμούς.
Ο Πανσέληνος αναδεικνύεται ακαταγώνιστος και εις τας συνθέσεις και εις την αναπαράστασιν μεμονωμένων μορφών. Παρ΄ όλη την πειθαρχία του έργου του εις τον ρυθμό της παράδοσης
μια βαθειά πνοή ωμού πραγματισμού σφραγίζει τις τοιχογραφίες του…
Ουδείς βυζαντινός ζωγράφος υπήρξε τόσο υποκειμενικός, τόσο δημιουργικός,
όσο ο Πανσέληνος. Ουδενός δε το έργο φανερώνει τόσο συνειδητές επιδιώξεις που έχουν
αναλογία προς τας σημερινάς κατευθύνσεις της τέχνης.''
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου