Ο ΜΩΑΜΕΘ & Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ

Προϊσλαμικές θρησκείες και δοξασίες
Στην εποχή της γέννησης του Μωάμεθ, στην Αραβία συνυπήρχαν ο αστικός και ο νομαδικός τρόπος ζωής. Επικρατούσαν διάφορες λατρείες, παγανιστικού τύπου, αναμεμιγμένες με την έντονα διαδεδομένη μονοθεϊστική παράδοση των Εβραίων και Χριστιανών, δημιουργώντας έτσι ένα λατρευτικό μωσαϊκό. Γενικά, η προϊσλαμική αραβική θρησκεία μπορεί να χαρακτηριστεί ως πολυθεϊστική, τουλάχιστον με την έννοια που έχει επικρατήσει σήμερα για τον όρο. Κλασσικοί Άραβες συγγραφείς χαρακτηρίζουν την εποχή αυτή σαν τζαχιλίγια (άγνοια ή βαρβαρότητα).
Στη Μέκκα, για παράδειγμα, λάτρευαν τον Αλλάχ, σαν τον Υπέρτατο Σημιτικό Θεό, καθώς και διάφορες γυναικείες θεότητες που θεωρούνταν κόρες Του. Πολύ δημοφιλής ήταν η Τριάδα που αποτελούνταν απ’ την Αλ-Λατ, την Αλ-Ουζάχ και την Αλ-Μανάτ που αντιπροσώπευαν τον Ήλιο, την Αφροδίτη και την Τύχη αντίστοιχα. Άλλη δημοφιλής Τριάδα περιλάμβανε τον θεό Σελήνη, τη θεά Ήλιο και το θεό που ταυτιζόταν με τον πλανήτη Αφροδίτη. Μέγιστος σ’ αυτή την Τριάδα ήταν ο (αρσενικός) θεός Σελήνη, παρουσιάζοντας έτσι μια άλλη άποψη στις πολικότητες των θεοτήτων - απ’ την συνηθισμένη σε διάφορα πάνθεα - που θέλει τη Σελήνη θηλυκή θεότητα. Κατάλοιπο αυτής της λατρείας, είναι ίσως το γεγονός ότι στα σύμβολα των σύγχρονων μουσουλμανικών χωρών κυριαρχεί η ημισέληνος. Παράλληλα, σε τοπική εμβέλεια παρουσιάζονταν σαν κυρίαρχες ένα πλήθος από θεότητες, σαν όψεις του Θεού-Σελήνη: ο θεός Ιλούμκουχ (Ο Θεός είναι Δύναμη), ο Αμ (Θείος), ο Ουάντ (Αγάπη), ο Σιν [1]. Σαν δεύτερο στοιχείο της Τριάδας εμφανίζονταν η Αφροδίτη, συχνά ονομαζόμενη Αθτάρ. Λατρεύονταν άλλοτε σαν το πρωινό αστέρι (Αυγερινός) κι άλλοτε σαν το βραδινό (Αποσπερίτης).
Στους λαούς της Βόρειας Αραβίας ο θεός στη γενική του σημασία, ήταν ο Ιλ (El) ή αλλιώς Ιλάχ, ενώ - πάλι τοπικά - κυρίαρχη θέση είχαν ο Μπελ (ο Βάαλ, Κύριος) και ο Μπελσαμίν (Κύριος των Ουρανών). Άλλη σημαντική θεότητα του προϊσλαμικού αραβικού χώρου, ήταν η Ρούντα, θηλυκή μορφή του θεού Άρσο, για τον οποίο ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι λατρεύονταν από τους Άραβες τον 5ο αι. π.Χ. Την Τριάδα συμπλήρωνε η όψη του Ήλιου, με πιο συνηθισμένο όνομα το Σαμς. Πλήθος κατώτερων θεοτήτων συμπληρώνουν την παραπάνω Τριάδα, καθεμιά απ’ τις οποίες παρουσιάζονταν με ιδιαίτερο ρόλο και χαρακτηριστικά. Έτσι συμπληρώνεται η Ιερή Ιεραρχία που στη βάση της δεν διαφέρει από αυτήν των σύγχρονων μονοθεϊστικών θρησκειών. Μέσα σ’ αυτό το μωσαϊκό λατρειών, λίγο πριν γεννηθεί ο Μωάμεθ, κάποιοι άνθρωποι διακήρυτταν την αποστασιοποίησή τους απ’ τα υπάρχοντα δόγματα και ομολογούσαν την πίστη τους σ’ έναν μοναδικό Θεό και κυρίως σε μια παγκόσμια Ηθική. Αυτοαποκαλούνταν χανίφ(hanif, πιστοί των πρωταρχικών αξιών). Το δόγμα των χουναφά [2] συνέδεε την πίστη του με το θεϊκό μήνυμα του Αβραάμ, σαν προγενέστερο και συνεπώς πιο έγκυρο απ’ αυτό του Μωυσή (Δεκάλογος) και του Ιησού· επίσης αρνούνταν κάθε επιρροή από εβραίους ή χριστιανούς κληρικούς.
Ο Μωάμεθ
Ο Μωάμεθ ιμπν Αμπντουλλά (Muhammad ibn Abdullah) γεννήθηκε γύρω στο 570 μ.Χ. στη Μέκκα. Ανήκε στην φυλή των Κουρές (Quraysh), σε μια εποχή που το αραβικό στοιχείο ήταν διαιρεμένο σε φυλές - φατρίες που συνέθεταν ένα φεουδαρχικό σύστημα ανάλογο με αυτό της μεσαιωνικής Ευρώπης. Ο πατέρας του είχε ήδη πεθάνει όταν γεννήθηκε, ενώ η μητέρα του, Ανίμα, πέθανε όταν ο Μωάμεθ ήταν μόλις 6 ετών. Τον μεγάλωσε ο παππούς του, Αμπντούλ Μουταλίμπ, άνδρας με τίτλους και ισχυρή επιρροή στην αραβική κοινωνία. Είχε τη θέση του αρχιερέα και είχε αυτοανακηρυχθεί χανίφ. Φαίνεται ότι ο Μωάμεθ επηρεάστηκε απ’ τις δοξασίες του παππού του. Συχνά αποσύρονταν - όπως συνήθιζαν οι χανίφ - σε σπήλαια των βουνών για να προσευχηθεί και να στοχαστεί. Όταν πέθανε ο παππούς του, την κηδεμονία του Μωάμεθ ανέλαβε ο θείος του Αμπού Ταλίμπ. Ο Μωάμεθ έζησε σύμφωνα με τον αστικό τρόπο ζωής, αλλά και με τον νομαδικό. Ταξίδεψε πολύ σαν έμπορος σε καραβάνια. Δημιούργησε τη φήμη ενός ιδιαίτερα τίμιου προσώπου· γι’ αυτό απόκτησε και το παρατσούκλι Αλ-Αμίν (αυτός στον οποίο μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη). Το 596 μ.Χ. παντρεύτηκε την χήρα Καντίγια, 15 χρόνια μεγαλύτερή του. Απέκτησαν πολλά παιδιά απ’ τα οποία επέζησαν τρεις κόρες. Μάλιστα αυτές παντρεύτηκαν τους διαδόχους του (τον 3ο και τον 4ο διάδοχο).
Κατά το 610 μ.Χ., μια νύχτα του Ραμαζανιού [3], σε μία απ’ τις πολλές αποσύρσεις του στο βουνό, ενώ κοιμόταν (ή βρισκόταν σε έκσταση) κάτω απ’ το δέντρο σίντρα [4], παρουσιάστηκε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ και του είπε: Αφηγήσου! Ο Μωάμεθ απόρησε και τότε ο Γαβριήλ επανέλαβε τρεις φορές: Αφηγήσου [5] στο όνομα του Κυρίου σου που δημιούργησε, δημιούργησε τον άνθρωπο από θρόμβους αίματος [6]. Αφηγήσου! Ο Κύριός σου είναι ο περισσότερο Μεγαλόψυχος όλων, που δίδαξε τον άνθρωπο αυτό που δεν γνωρίζει. Αρχικά με την συμπαράσταση της Καντίγια, ο Μωάμεθ πείστηκε ότι δεν είχε τρελαθεί, αλλά είχε ακούσει ένα θεόσταλτο μήνυμα. Οι αποκαλύψεις συνεχίστηκαν μετά από τρία χρόνια περίπου και άρχισαν να γίνονταν δημοσίως. Έτσι έγινε γνωστή η Διδασκαλία του Μωάμεθ. Αρχικά προκάλεσε συμπάθειες αλλά και εχθρότητες. Κάποια λίγα άτομα (κυρίως φίλοι) προσχώρησαν στη θρησκεία του.
Το 619, πέθαναν η Καντίγια και ο θείος του Αμπού Ταλίμπ. Ο νέος αρχηγός της δυναστείας των Κουρές, ο Αμπού Ζαλ, αποκήρυξε τις ιδέες του Μωάμεθ, ο οποίος δεν απολάμβανε πια την προστασία της φυλής του. Έτσι το 622 ο Μωάμεθ αποχώρησε απ’ την Μέκκα, πραγματοποιώντας την Έξοδό του γνωστή σαν Εγίρα (Hijra), προς την πόλη Γιατρίμπ που αργότερα ονομάστηκε Μεδίνα. Το 622 μ.Χ. αποτέλεσε την αρχή του μουσουλμανικού ημερολογίου που αποτελείται από 12 σεληνιακούς μήνες [7]. Σταδιακά οι μωαμεθανοί πλήθαιναν. Ήδη απ’ το 621 είχαν ασπαστεί τη νέα θρησκεία οι φυλές των Καζράι και των Άου. Μπροστά στις απειλές των Κουρές και άλλων φιλικών τους δυναστειών, ο Μωάμεθ συσπείρωσε δίπλα του όλες της κοινότητες της Μεδίνα (συμπεριλαμβανομένων εβραίων, χριστιανών και χανίφ), δημιουργώντας μια ξέχωρη πολιτική οντότητα, μια νέα πόλη-κράτος με δικό της σύνταγμα και νόμους. Η κίνηση αυτή του Μωάμεθ - καθώς και η Διδασκαλία του - τον κατατάσσει στους Μανού Αβατάρα. Ακολούθησαν ένοπλες συγκρούσεις με τους αντιπάλους του, στις οποίες οι Μωαμεθανοί γεύτηκαν νίκες αλλά και ήττες. Τελικά το 628, επιτυγχάνεται συμφωνία με τους Κουρές και αναγνωρίζεται στον Μωάμεθ το δικαίωμα να προσηλυτίζει ανεμπόδιστα. Μετά από αυτό, ο Μωάμεθ στέλνει επιστολές στους βασιλείς της Περσίας, της Υεμένης, της Αιθιοπίας αλλά και στον αυτοκράτορα Ηράκλειο του Βυζαντίου, καλώντας τους να αποδεχθούν την Ισλαμική θρησκεία. Το 630 οι Κουρές διακόπτουν την ανακωχή. Μετά από μάχες ο Μωάμεθ μπαίνει θριαμβευτής στη Μέκκα της οποίας όλος ο πληθυσμός προσηλυτίζεται. Τελικά το 631 η νέα θρησκεία γίνεται αποδεκτή από όλες τις αραβικές φυλές.
Στις 8 Ιουνίου του 632 ο Μωάμεθ πεθαίνει, στη Μεδίνα, αφού τρεις μήνες πριν αποχαιρέτησε τη Μέκκα με το Αποχαιρετιστήριο πρόσκυνημά του και ένα λόγο προς τους κατοίκους της (Λόγος του Αποχαιρετισμού). Ήταν η πρώτη και μοναδική φορά που είχε προσκυνήσει στη Μέκκα.
Η γρήγορη επέκταση του Ισλάμ
Μετά το θάνατο του Μωάμεθ, οι διάδοχοί του, οι αποκαλούμενοι χαλίφηδες (απ’ το καλιφά = διάδοχος, τοποτηρητής), φρόντισαν να εδραιωθεί ο Μουσουλμανισμός στον αραβικό κόσμο και να το επεκτείνουν και πέρα απ’ αυτόν. Εξουσιοδοτημένοι απ’ τον Θεό, θέλησαν να επιβάλουν το θρησκευτικο-πολιτικό σύστημα του Ισλάμ σε όλο και μεγαλύτερη έκταση. Το Τζιχάντ (jihad, Ιερός Πόλεμος ή Ιερός Αγώνας) είχε μεγάλη επιτυχία σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα. (βλ. τον χάρτη).
Μέσα σ’ ένα αιώνα οι ισλαμιστές περιέλαβαν στις κατακτήσεις τους την Περσία, τη Συρία, την Παλαιστίνη, τις παραλιακές περιοχές της Β. Αφρικής και σχεδόν όλη τη σημερινή Ισπανία. Μεταξύ 673 και 678 πολιόρκησαν δίχως επιτυχία και την Κωνσταντινούπολη.
Ένα δεύτερο μέσο επέκτασης του Ισλάμ ήταν η Σουφική ιεραποστολή. Οι Σούφι, οι μυστικιστές του Ισλάμ, ανέπτυξαν έντονο ιεραποστολικό έργο μετά τον 12ο αι. Σ’ αυτούς οφείλεται η διάδοση του Ισλάμ στην Ινδία, στην Κεντρική Ασία, στην Τουρκία και στην Κάτω Σαχάρα της Αφρικής.
Ένας τρίτος παράγοντας ήταν η επίδραση των μουσουλμάνων εμπόρων σε ανατολικές χώρες. Οι έμποροι των καραβανιών, διέδωσαν με ιδιαίτερη θέρμη το λόγο του Μωάμεθ, μέχρι την Κίνα, τη Μαλαισία και την Ινδονησία (14ος αι.).